12 De magie van digitaal leren

Wie

Alfred van Bergen (58), teamleider en Marleen Hermsen (47), leerkracht groep 1/2 van De Ommezwaai in Arnhem, een school voor speciaal onderwijs aan leerlingen van 4 tot 14 jaar met gedrags-, ontwikkelings- en/of psychiatrische problemen.

Project

Sinds begin 2015 heeft De Ommezwaai voor alle kleuters een iPad. De school gebruikt educatief leermateriaal van Osmo om (zelfstandig) leren te stimuleren. De leerlingen oefenen ook met apps als Letterschool en My Mosaic.

Hoe werkt het?

Na de lunch gaan alle kleuters een half uur aan de slag op een iPad. Ze beginnen met een verplichte opdracht, bijvoorbeeld tangrammen of schrijven met Osmo, en mozaïeken met My Mosaic. Als ze klaar zijn, mogen ze zelf kiezen uit een aantal spelletjes, zoals Lego Duplo Trein en Kenny.

Osmo combineert offline, educatief materiaal met apps op de iPad. Het pakket bestaat uit een aantal apps, tangramblokjes, letterkaartjes, een iPad-standaard en een soort spiegeltje dat je over de camera van de iPad plaatst. Zo kun je via de iPad zien wat er op tafel gebeurt.

Doel

De motivatie van de leerlingen vergroten en hierdoor hun aandachtspanne en werkhouding verbeteren.

Resultaat

De kinderen worden minder snel afgeleid, omdat ze meer oog hebben voor wat er op de tablet gebeurt dan voor de prikkels om hen heen. De kleuters hebben plezier, hun zelfvertrouwen groeit en ze lijken iets ontvankelijker en gemotiveerder om te leren. Ook kunnen ze zelfstandiger aan de slag, vooral wanneer oudere leerlingen hen technisch ondersteunen.

Hoe hebben jullie het aangepakt?

Alfred: “In 2014 werkten we nog met krijtborden en hadden we twee computers per klas. Maar de laatste jaren merkte ik dat ons onderwijs steeds minder goed aansloot bij de leerstijl van de kinderen. Begin 2015 kwam er geld beschikbaar en besloten we iPads aan te schaffen voor alle kleuters, omdat we verwachten dat iPads de leerlingen meer kunnen activeren dan een digibord.

Het is een bewuste keuze om zo jong te beginnen. Motivatie en concentratie zijn bekende problemen voor onze leerlingen. Kleuters staan nog aan het begin van hun leerproces en er valt veel winst te behalen als we hen meteen kunnen motiveren. Eigenlijk zijn we op een dag gewoon begonnen. We zetten een aantal goede apps op de tablets en deelden ze uit. De eerste paar keren mochten de kinderen de spelletjes uitproberen.”

Marleen: “Nu maken de kinderen dagelijks een opdracht op de iPad. Als ze klaar zijn, mogen ze zelf een app kiezen. Af en toe komen er kinderen uit hogere groepen helpen bij het bedienen van de iPad, zodat de leerkrachten meer tijd hebben om te observeren.”

Alfred: “De kleuters startten met Letterschool, een feestelijke app waarmee je letterherkenning en schrijven oefent. We merkten meteen dat we de leerlingen makkelijker konden motiveren met een app dan met de reguliere materialen.”

Marleen: “Tijdens de werkmomenten op de iPad raakte ik het contact met de kinderen wel een beetje kwijt en zij het contact met elkaar. Ze waren vooral op hun eigen schermpje bezig.”

Alfred: “Wieke Heikoop begeleidt ons als adviseur onderwijsinnovatie bij het werken met de iPad. Toen zij dit bezwaar hoorde, stelde ze voor Osmo te proberen. Met Osmo werken leerlingen niet op de iPad, maar met de iPad. Ze zijn ook met tastbare materialen bezig. Om de verschillen tussen de materialen goed te kunnen beoordelen bedachten Wieke en ik een circuit waarbij alle kinderen telkens vijf minuten afwisselend bezig waren met een traditioneel tangramspel, de app My Mosaic en de apps van Osmo. De eerste keer onder begeleiding en een tweede keer zelfstandig.”

Wat viel toen op?

Alfred: “De kinderen werken enthousiaster op de iPad. Met old school tangram waren ze binnen die vijf minuten al afgeleid, zeker zonder hulp van een leerkracht. Bij de mozaïek-app werkten ze langer zelfstandig, al haakten sommigen na een paar minuten alsnog af. Met Osmo ging het nog beter. We zagen dat de combinatie van de iPad en handelend bezig, zijn versterkend werkt. Ook nodigt Osmo uit tot samenwerken, al ging dat alleen goed zolang een opdracht lukte. Maar dat ze het probeerden is voor deze kinderen, die samenwerken heel moeilijk vinden, al prachtig.”

Wat vinden de leerlingen ervan?

Marleen: “De eerste keer dat ze op de iPad mochten was het meteen stil in de klas. Dat is heel bijzonder bij ons. Ik moest hen wel uitleggen dat we de iPad op school anders gebruiken dan thuis, dat het eigenlijk een soort schoolboek is. Onze leerlingen doen thuis namelijk allerlei spelletjes op de iPad die nog niet passen bij de ontwikkeling van het kind. Onze apps vonden ze daarom soms kinderachtig. Maar nu leren ze dat verschil en zijn ze zeker enthousiast. Sommigen juichen al als we met de iPads de klas binnenkomen.

Een mooi voorbeeld: een jongen die alleen tot werken komt wanneer er een juf naast hem zit, was zeker vijf minuten zelfstandig bezig met Osmo Tangram. Dat lijkt misschien kort, maar voor hem is het een enorme prestatie. De kinderen die als eerste opgeven bij traditionele materialen, haken ook bij een app als eerste af. Maar ze werken wel langer, dus dat is winst. En met de apps kunnen we goed aansluiten bij de verschillende niveaus van de kinderen. Een van onze leerlingen kan al lezen. Hij ging met Osmo Words aan de slag. Toen het hem lukte om de juiste letters te vinden, had hij er zoveel plezier in. Hij straalde, het gaf hem zelfvertrouwen. Dat is zo belangrijk. Naast veiligheid is zelfvertrouwen de basis om nieuwe dingen te kunnen leren.”

Wat maakt Osmo goed?

Marleen: “De combinatie van offline materialen en de iPad. De Osmo apps zijn kindvriendelijk, sluiten aan bij hun belevingswereld, bieden veel differentiatie en mogelijkheden om te personaliseren. Bij Words kun je bijvoorbeeld je eigen foto’s en woordjes invoeren. Een leerling legde woordjes bij foto’s die hij zelf had gemaakt en dat was een succes, omdat hij door zijn aandeel daarin extra gemotiveerd raakte om te werken. Ook is het fijn dat kinderen de apps zelfstandig kunnen openen en doorlopen. Onze leerlingen raken snel gefrustreerd. Wanneer we met traditionele materialen werken, moeten ze wachten tot ik tijd voor ze heb. Bij Osmo krijgen ze feedback en hulp vanuit de app. Lukt het bijvoorbeeld niet om het tangramfiguur te leggen, dan doen handen op het beeldscherm twee blokjes voor.”

Alfred: “Osmo biedt net wat meer dan de andere apps waar we mee werken. Het is bijna magisch. De kinderen zijn bezig op de tafel en zien op de iPad wat ze doen. Osmo werkt met punten en beloningen. Dat game-element vinden veel kinderen geweldig. Toch zijn er ook minpunten. De huidige versie van Words gebruikt alleen hoofdletters en leerlingen hoeven geen complete woorden te maken. Bij een woord als kerk, leggen ze één k neer en dan pakt Osmo automatisch alle k’s in het woord. Zo leren kinderen niet hoe ze een woord moeten schrijven.”

Marleen: “De letters hoeven ook niet van links naar rechts of in de juiste volgorde gelegd te worden. Voor autistische kinderen is dat extra verwarrend, want dat hoort niet zo. Als ze eenmaal begrijpen dat de iPad het zo goed vindt, als ze die schakel kunnen maken, dan is het goed. En het helpt hen wel als je bij het woord papegaai één keer de letter a legt, dat er meteen drie a’s op de juiste plekken verschijnen.”

Is werken op een iPad voor alle kinderen geschikt?

Alfred: “Ja. Al houdt het ene kind het langer vol dan het andere. De leerkracht moet goed inspelen op het niveau en de speciale behoeftes van de leerlingen.”

Marleen: “Soms hebben kinderen geen zin, net als bij andere opdrachten. Een autistische leerling wilde laatst de verplichte opdracht niet maken. Toegeven aan zijn weigering is geen veiligheid bieden, opdrachten maken moet hij toch leren. Wij moeten de juiste voorwaarden scheppen zodat het hem wel lukt. Voor hem was de nabijheid van een leerkracht noodzakelijk. Maar over het algemeen zijn de kinderen met een iPad minder snel afgeleid en doen ze meer dan wanneer ze bijvoorbeeld een werkblad maken. Het leren gaat sneller met een app en zo houden we meer tijd over voor andere dingen. Dat is heel waardevol.”

Wat maakt dit project bijzonder?

Marleen: “We gaan mee met de tijd en staan dichter bij de belevingswereld van de kinderen. Je ziet het enthousiasme en het gemak waarmee ze de iPad gebruiken. Ik ben eigenlijk geen fan van beeldschermen en zag in eerste instantie de noodzaak van apps niet zo in. De leerlingen voldeden toch aan alle leervoorwaarden als ze naar groep 3 gingen? Nu zie ik de mogelijkheden en de meerwaarde. Ik ervaar dat kinderen langer en zelfstandiger kunnen werken. En ik kijk op een positievere manier naar de kansen om de iPad te benutten. Het project heeft me energie gegeven.”

Alfred: “Ik vind het bijzonder dat we zo snel en relatief makkelijk resultaat boeken, zowel bij leerlingen als leerkrachten. Ze zien dat dit werkt en dat ze hier iets mee kunnen.”

Wat zijn de valkuilen?

Alfred: “Te hoge verwachtingen. Observeer goed en zoek het in kleine dingen. Een leerkracht kan dat niet alleen. Laat een ander meekijken, of beter nog: maak filmopnames. Die kun je samen terugkijken en bespreken. Verder moet je oppassen dat het niet te veel om het spelletje gaat draaien. Het gaat niet om de gadget, maar om het leren. Leren op een andere manier, die aansluit bij de behoeftes en intelligentie van de kinderen. Dat proberen we ook over te dragen op de leerlingen.”

Marleen: “Verder moet je ervoor waken dat kinderen gevarieerd blijven werken op de iPad. Een jongetje koos bijvoorbeeld telkens voor dezelfde mozaïek, dan wist hij tenminste zeker dat het lukte.”

Heb je nog tips?

Alfred: “Begin gewoon! Stap zelf weer in de rol van lerende. Investeer wat tijd in de voorbereiding en ga aan de slag. Laat je niet weerhouden door de angst dat je er niet genoeg van weet. Dat komt vanzelf. Lukt het een keer niet, dan zijn er altijd oudere kinderen die graag helpen.”

Marleen: “Zorg bij werken op de iPad voor een goede begeleiding en structuur, net als bij traditionele materialen. Ben je nog niet zo vertrouwd met de iPad, neem er dan eens een mee naar huis om te oefenen. Dat heeft mij echt geholpen. En kom gerust eens bij ons kijken hoe het werkt.”

Wat zijn je verwachtingen?

Marleen: “We werken nog te kort met deze apps om iets te kunnen zeggen over verbetering van de leermotivatie op de lange termijn. Maar ik kan me niet voorstellen dat het niet zo is. Ik verwacht dat ik de iPad steeds meer en breder zal inzetten. Niet ter vervanging van, maar als aanvulling op mijn rol als leerkracht. Verder hoop ik dat er een app ontwikkeld wordt die onze kinderen nog meer uitdaagt om samen te werken. Bijvoorbeeld een app waarbij eerst de een aan de beurt is en dan de ander, of waarbij ze samen iets nabouwen. Een educatieve app met een spelelement zou ook mooi zijn, dat ze bijvoorbeeld kunnen kwartetten.”

Hoe gaan jullie nu verder?

Alfred: “We gaan door met de apps die we nu gebruiken en blijven ook vernieuwen. Zo blijft het aantrekkelijk voor kinderen. Elke dag komen er nieuwe mogelijkheden. We zoeken vooral naar apps die de leerlingen motiveren om te handelen, niet alleen maar te swipen. Ik ben vooral enthousiast over apps en offline materialen die we samen met de iPad kunnen gebruiken. We zien met Osmo dat het werkt. Tiggly counts en Tiggly shapes, apps die tellen en vormen oefenen met speciale blokjes, willen we nog proberen. Marbotics, een combinatie van houten cijfers en twee rekenapps, staat ook op ons verlanglijstje. De iPad zal altijd een onderdeel blijven van ons onderwijs. Maar kinderen moeten ook gewoon lekker met hun handen in het zand blijven wroeten.”

Wat is je drijfveer?

Marleen: “Bij deze kinderen is de motivatie om te leren vaak gering. Dat onze leerlingen met plezier naar school gaan, is ons belangrijkste doel. Ik wil ze graag laten ervaren dat leren leuk is. Een minuut vrolijkheid van een kind kan mijn dag goed maken. Hun ontwikkeling gaat in piepkleine stapjes. Ik zie ze die zetten en ben blij met iedere vooruitgang. Want met veel kleine stapjes komen ze uiteindelijk ook ver. Daarom ga ik telkens weer voor deze kinderen.”

Alfred: “Onze leerlingen hebben extra bagage nodig om zich straks te kunnen redden in de maatschappij. Niemand ziet hun beperking en niemand houdt er rekening mee. Door deze kinderen aan het leren te krijgen, kunnen wij hen iets meer dan de basis meegeven. En (mede)regisseur laten zijn van het onderwijsproces. Dat is mijn doel.”